«Սփիւռքի տարուան» շրջագիծին մէջ, չորեքշաբթի, 25 հոկտեմբեր 2023-ին, երեկոյեան ժամը 7:30-ին, Ազգային առաջնորդարանի «Երջօ Սամուէլեան-Եռագոյն» սրահին մէջ տեղի ունեցաւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետին հետ երրորդ հանդիպում-զրոյցը` «Ինքնաքննութենէ վերակազմակերպում» խորագրեալ, որուն կը մասնակցէին Լիբանանի մէջ գործող կուսակցական ղեկավարութիւնները, միութիւններու, կառոյցներու, կազմակերպութիւններու, կրթական հաստատութիւններու եւ հայրենակցական միութիւններու ներկայացուցիչները:

Բարի գալստեան իր խօսքով, Լիբանանի Հայոց Թեմի Առաջնորդ Գերշ. Տ. Շահէ Արք. Փանոսեան դիտել տուաւ, որ այսօր Ազգային առաջնորդարանի յարկին տակ հաւաքուած են մեր այն կառոյցներուն ու մարմիններուն ներկայացուցիչներն ու պատասխանատուները, որոնք բառին ամբողջական իմաստով մեզի հետ կը կիսեն լիբանանեան կեանքի տեսակաւոր տագնապները եւ իրենց աշխատանքով մեր համայնական կեանքին որակն ու աշխուժութիւնը կ՛ապահովեն ու քաղաքական դերակատարութեամբ նաեւ լիբանանեան ընկերութեան մօտ մեր ժողովուրդին շահերն ու համայնքային իրաւունքները կը պաշտպանեն: Առաջնորդ Սրբազանը վստահեցուց, որ ծառայութեան դաշտին մէջ մեզի եղող այս կառոյցներն ու միաւորները, լիովին կը բաժնեն սփիւռքի նկատմամբ վեհափառ հօր ունեցած մտահոգութիւնները եւ կը ցանկան նաեւ իրենց կարելիութիւններն ու պարտականութիւնները վերատեսութեան ենթարկելով, նոր տեսիլք գտնել, որպէսզի մեզի վիճակուած տագնապալի կեանքի ներկայ պայմաններուն մէջ, աւելի կենսունակ աշխատանքով, նոր պայծառութիւն բերեն իրենց գործին ու մեր համայնական կեանքին:

Այնուհետեւ, Առաջնորդ Սրբազան Հօր հրաւէրով, պաշտօնական խօսք արտասանեց ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէի եւ Հայկական երեսփոխանական պլոքի ներկայացուցիչ, երեսփոխան Յակոբ Բագրատունին: Ան նախ եւ առաջ ողջունեց Վեհափառ Հայրապետին լիբանանահայութեան հետ ու անոր կողքին ըլլալը` շեշտելով, որ 1978 թուականէն մինչեւ օրս, իբրեւ այս թեմին առաջնորդը եւ ապա Կիլիկեան Ս. աթոռի գահակալը, ան եղած է Լիբանանի մէջ իբրեւ միտք ու բաբախող սիրտ` մնայուն կերպով հետաքրքրուելով գաղութի հարցերով ու տագնապներով:

«Միշտ մնացիք մեզի հետ` Լիբանանը նկատելով Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան կարեւորագոյն սիւներէն մէկը, որուն ուժն ու կարողականութիւնը դրուած են ի սպաս Անթիլիասի ուժեղացման եւ բարգաւաճման, ի խնդիր համայն հայութեան ծառայութեան: Մեզի հետ եղաք խաղաղ օրերուն, բայց խաղաղ օրերու զօրակցութիւնը ընդհանրապէս դիւրին կը նկատուի. դժուարը միւսն է` տագնապալի օրերունը:

«Անցնող տարիներուն անվիճելի էր ձեր ներկայութիւնը մեզի հետ ամէնուրեք. պայթում, համաճարակ, տնտեսական-ելեւմտական տագնապ, քաղաքական անկայունութիւն, ընկերային տագնապ: Դուք ներկայ եղաք ո՛չ միայն քարոզելով կամ պատգամելով, այլ նաեւ իրական ու գլխագիր գործով, իբրեւ մղիչ ուժ, կազմակերպող, պահանջող, պատերազմի դաշտ նետուող մարտիկի նման, հասնելով ամէն ճակատ եւ գործնապէս մասնակցելով գոյատեւման պայքարին», ընդգծեց Բագրատունի` միաժամանակ շեշտելով, որ Լիբանանի հայութիւնը միայն երախտապարտ կրնայ ըլլալ Վեհափառ Հօր:

Յ. Բագրատունի լուսարձակի տակ առաւ այն, որ այս երախտապարտութիւնը, սակայն, յօդս կը ցնդի, եթէ պատասխանատուութեան դիրքի վրայ եղողները պարզ գոհունակութիւն ապրին ու չլծուին գաղութի վերակենդանացման ու վերականգնման աշխատանքին: Այս ծիրին մէջ ան նկատել տուաւ, որ համահայկական առումով դէմ յանդիման ենք հիասթափութեան, բայց եւ այնպէս համասփիւռքեան առումով հրամայական կը մնայ ընդհանուր զօրաշարժը: «Մենք Լիբանանի մէջ, իբրեւ ազգային, քաղաքական եւ կազմակերպական ներուժ ու կարողականութիւն, պարտինք գտնուիլ այդ զօրաշարժի առաջին շարքին վրայ, նախ վերակազմակերպելով մենք զմեզ, ապա եւ միաժամանակ լծուելով համահայկական զօրաշարժի տեսլականի իրականացման», ըսաւ ան:

Այս բոլորին լոյսին տակ երեսփոխան Բագրատունի շեշտեց, որ այսօր նահանջ կ՛արձանագրուի ամէն օր եւ ամէն տեղ` կը նօսրանայ գաղութը, կ՛օտարանայ հայը` հեռանալով հայկական եկեղեցիէն ու դպրոցէն, կը նահանջէ արժէքային համակարգը, կը գաղթէ երիտասարդութիւնը, կը խորանայ անտարբերութիւնը, կ՛արժեզրկուի ամէն աւանդութիւն, կը զարգանայ եսը` քանդելով մենքը, իսկ այս բոլորը կը հասցնեն հայու ինքնութեան կորուստին եւ նոր հայու, այս  պարագային լիբանանահայ նոր ինքնութեան փնտռտուքին:

Հայկական երեսփոխանական պլոքի ներկայացուցիչը այս բոլորը յիշելով ու մանրամասնելով հարց տուաւ, թէ ինչպէ՞ս պէտք է վերակազմակերպուիլ, առաջքը առնել գաղթին, մարդուժի արտահոսքին, տիրական անտարբերութեան, ազգայինէն հեռանալու եւ համամարդկային էակ դառնալու մտածումին: Ան շեշտեց, որ լիբանանահայութիւնը որոշած է պահել իր ինքնութիւնը, փրկել մնացածը եւ դարձեալ վերակենդանացնել իր երազն ու պայքարը: Առ այդ, Յակոբ Բագրատունի շեշտեց, որ պէտք է ըլլալ իրապաշտ, տեսնել նորը եւ աւելի լաւը կառուցել, իսկ ատիկա ընելու համար ան անհրաժեշտ նկատեց հետեւեալները.

ա) Գիտնալ ու գնահատել մեր կարելիութիւնները եւ կարողականութիւնները` ընդունելով, որ չենք կրնար ժամանակ եւ նիւթական վատնել: Քննական մտածողութեամբ եւ գիտական բծախնդրութեամբ անհրաժեշտ է ճշդել մեր կարելիութիւնները, թիւը, մարդուժը, նիւթական աղբիւրները:

բ) Ճշդել նպատակները, վերանայիլ անոնց եւ որոշել թիրախներու հասնելու աշխատելաոճը: Ընդունելով հանդերձ ներկայի ցաւոտ իրականութիւնը, խիզախութիւնը ունենալ ժամանակաւոր կերպով յստակացնելու կարեւորագոյնը, հիմնականները, առանց որոնց կարելի չէ մեր գաղութը ոտքի պահել:

գ) Ճշդել առաջնահերթութիւնները, յստակացնել մեր կառոյցներուն աշխատանքային թիրախները, նուազեցնել կրկնութիւնները, կատարուող գործը դնել համապատասխան քարոզչական շրջագիծի մէջ` առանց ուռուցիկութեան եւ կեղծ հռետորաբանութեան:

դ) Իրականութեան վերածել երիտասարդութեան թէ կնոջական մասնակցութեան խնդիրը` անդին անցնելով կարգախօսերէ կամ պատահականութենէ: Հոս կայ նաեւ այլ խնդիր. արդեօք գոյութիւն ունի՞ մասնակցութեան, դերակատարութիւն վերցնելու պատրաստակամութիւն, ժամանակէն եւ հաճոյքէն զիջելու պատրաստ մարդուժ:

ե) Վերակազմակերպման անհրաժեշտութիւնը կը պահանջէ նաեւ առաւելագոյն չափով բացուիլ տարբեր շրջանակներու, մտածողութեանց եւ գործելակերպի` միշտ պահելով ազգայինն ու հայկականը, ձգտելով հայկական իրականութեան զարգացման:

Իր խօսքը եզրափակելով` Յակոբ Բագրատունի ըսաւ. «Կը յուսանք, Վեհափառ Տէր, որ Ձեր հովուապետական այցելութիւնը նոր մղում կու տայ մեր գաղութի վերակազմակերպման: Վստահ եմ, որ ներկաներէն իւրաքանչիւրը նոր մտածումով, վերանորոգուած հաւատքով, յաւելեալ վճռականութեամբ, աշխատելու նոր պատրաստակամութեամբ պիտի մեկնի` միշտ յուսալով, որ Ձեր ներկայութիւնն ու հովանին անպակաս կ՛ըլլայ լիբանանահայութան կեանքէն»:

Ապա, հայրապետական օրհնութեամբ ողջունելէ ետք ներկաները, Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետը գոհունակութիւն յայտնեց, որ լիբանանահայութեան ղեկավարութիւնը կը գտնուի Ազգային առաջնորդարանի յարկին տակ եւ այդպիսով կը հաստատէ, որ մեր գաղութին մէջ հետզհետէ առաւել եւս կ՛ամրանայ միասնական ոգին, առանց որուն որեւէ նախաձեռնութիւն կամ ծրագիր չի կրնար իր յաջող վախճանին հասնիլ: Ան մաղթեց, որ միասնականութիւնը մեր ազգի կեանքին մէջ դառնայ մնայուն ընթացք, որակ, ուղղութիւն եւ նպատակ:

Հայոց Հայրապետը նկատել տուաւ, որ անցնող երկու տարիներուն փորձած է լուսարձակի տակ բերել սփիւռքի վերականգնումը, վերակազմակերպումը, վերաշխուժացումը, որ տեսական եւ ակադեմական մօտեցում չէր, այլ սփիւռքը լաւապէս ճանչցած ըլլալով ու համոզուած ըլլալով, որ այլեւս սփիւռքը չի կրնար շարունակել իր գոյութիւնը այնպէս, ինչպէս որ կայ, որովհետեւ կ՛ապրինք արագընթաց եւ արմատական փոփոխութիւններու ենթակայ աշխարհի մը մէջ: «Համաշխարհայնացումը մշակոյթ է, մտածելակերպ է, կենցաղակերպ է, գործելակերպ է, որուն մաս կը կազմենք նաեւ մենք, եւ այսօր այս բոլորին ազդեցութեան տակ կ՛ապրի սփիւռքը», ըսաւ Վեհափառ Հայրապետը` աւելցնելով, որ այս իրողութեան դիմաց սփիւռքը չի կրնար իր կեանքը շարունակել անցեալի մտայնութեամբ, անցեալի աւանդութիւններով: Ան գոհունակութեամբ հաստատեց, որ թեմերուն տուած հովուապետական այցելութեանց ընթացքին, բոլորին մօտ նշմարած է գաղութներու վերաքննութեան, վերաշխուժացումի, վերակազմակերպումի կարիքն ու անյետաձգելի հրամայականը:

Շարունակելով իր խօսքը` Վեհափառ Հայրապետը դիտել տուաւ, որ գաղութներուն միջեւ հասարակաց մտահոգութիւններ, յայտարարներ եւ մօտեցումներ կան, սակայն կան նաեւ հիմնական տարբերութիւններ: Գաղութները ներքին տարբեր դրուածք, մտայնութիւն ու միջավայր ունին եւ, հետեւաբար, այս տարբերութիւնները կարեւորութեամբ պէտք է նկատի ունենալ եւ հարցերը դիտել իւրաքանչիւր գաղութի շրջագիծին մէջ: Հայոց հովուապետը ըսաւ, որ երբ Լիբանանի գաղութին վերակազմակերպման մասին կը խօսինք, պէտք է նաեւ նայինք անցեալին, որովհետեւ գաղութը իր ներքին կազմաւորման հոլովոյթը ունեցած է: Վեհափառ հայրապետը անդրադարձաւ Ցեղասպանութենէն ճողոպրած հայ ժողովուրդին, որ նախ հաստատուեցաւ Լիբանան ու Սուրիա, իրեն հետ բերելով հաւաքական ու հայրենական յիշողութիւն, որով կարելի է ըսել, թէ Կիլիկիան ու արեւմտեան Հայաստանը իրենց շարունակութիւնը ունեցան Լիբանանի մէջ մինչեւ 1965 թուական, որ դարձակէտ մը եղաւ լիբանանահայ գաղութին համար: 1975-էն սկսեալ գաղութը ենթարկուեցաւ յաջորդական տագնապներու, որոնք կը շարունակուին մինչեւ այսօր, դիտել տուաւ վեհափառ հայրապետը: Ան հաստատեց, որ լիբանանահայ գաղութը այդ տագնապներուն դիմաց վերականգնումի կամքը, հաւատքը, յոյսը, ներուժը ունեցաւ եւ հաւաքական կամքով յաջողեցաւ ինքզինք վերականգնել: Հետեւաբար, Վեհափառ Հայրապետը ըսաւ, որ մենք պէտք է մտածենք, թէ ինչպէ՞ս կրնանք լիբանանահայ գաղութը վերականգնումէն առաջնորդել դէպի վերակազմակերպում եւ մեր կառոյցներու վերաշխուժացում ու վերակենսաւորում, համապատասխան ներկայ կեանքի պայմաններու պահանջներուն եւ սպասումներուն: Պէտք է իրապաշտ ըլլալ` գիտնալով, որ մենք լուրջ դժուարութիւններու դիմաց կը գտնուինք եւ ինչ որ պիտի ծրագրենք ու վերակազմակերպումի ճիգ իրականացնենք, պէտք է համապատասխանէ գաղութի ներկայ պայմաններուն եւ կարիքներուն:

Դիտել տալով, որ լիբանանահայութիւնը այսօր կարիքը ունի նոր ռազմավարութեան, նոր մօտեցումներու, նոր առաջնահերթութեանց ճշդումի, նոր օրակարգերու ու նոր ղեկավարներու, Վեհափառ Հայրապետը նշեց, թէ վերոնշեալ նպատակները իրականացնելու համար, պէտք է հիմնական երկու համոզումներով առաջնորդուիլ` ա) ընդունիլ, որ գաղութին ներկայ գոյավիճակը հրամայական կարիքը ունի վերաքննութեան եւ սա կ՛ենթադրէ լուրջ արժեւորում եւ բ) ընդունիլ մեր ունեցած սխալները եւ պատրաստ ըլլալ հիմնական փոփոխութեանց:

Այս հիմնական սկզբունքներէն մեկնելով, իբրեւ առաջնահերթութիւն, վեհափառ հայրապետը ներկայացուց վեց մարզեր, որոնց մէջ վերակազմակերպումը, վերաքննութիւնը ու վերարժեւորումը հրամայական են.

1) Կրթական ոլորտ: Հայոց Հայրապետը հարց տուաւ, թէ ինչո՞ւ մեր վարժարաններու աշակերտութեան թիւը չի համապատասխաներ մեր գաղութի թիւին եւ ինչո՞ւ հայ աշակերտներուն կարեւոր մէկ մասը օտար վարժարան կը յաճախէ: Հարկ է կրթական պատասխանատուները քննեն այս օրակարգը եւ ճիշդ ձեւով ախտաճանաչում կատարեն: Մեր մօտեցումը զգացական կամ տեսական պէտք չէ ըլլայ, այլ  կրթական մարմիններն ու պատասխանատուները պէտք է բազմազան «ինչո՞ւ»-ներու ճշգրիտ պատասխանը գտնեն:

2) Քաղաքական բնագաւառ: Հայոց Հովուապետը շեշտեց, որ Հայկական երեսփոխանական պլոքը պէտք է վերականգնի եւ մէկ համախմբում ունենայ, որպէսզի մեր համայնքին նաեւ քաղաքական իրաւունքները պաշտպանուին: Քաղաքական մարզը խիստ կարեւոր ու հրատապ օրակարգ նկատելով` ան հարց տուաւ, թէ ինչո՛ւ քաղաքական կեանքին մէջ նահանջ պիտի արձանագրենք. ինչո՛ւ մեր համայնքը ներկայացնող երեսփոխանները եւ նախարարները արժանաւոր, որակաւոր ու փորձառու անհատներ պիտի չըլլան:

3) Հոգեւոր կեանք: Վեհափառ Հայրապետը ընդգծեց, որ պէտք է վերաշխուժացնել լիբանանահայ համայնքին հոգեւոր կեանքը: Եկեղեցւոյ վերանորոգումը, վերակազմակերպումը հոգեւորականէն կը սկսի: Պէտք չէ սպասել, որ ժողովուրդը եկեղեցի գայ, այլ եկեղեցին, հոգեւորականին ճամբով, պէտք է ժողովուրդին տանիլ: Ուստի, հոգեւորականներու պատրաստութիւնը էական է Լիբանանի մէջ եւ նաեւ բոլոր գաղութներուն մէջ: Ան յիշեցուց, թէ հայութեան համար եկեղեցին միայն աղօթքի  վայր չէ եղած, այլեւ ազգային ծառայութիւն ու առաքելութիւն է:

4) Կազմակերպչական վիճակ: Վեհափառ Հայրապետը ըսաւ, որ մեր կառոյցները այլեւս չեն կրնար աւանդական, հին մտայնութեամբ, հին օրակարգերով եւ կանոնագրութիւններով շարժիլ, որովհետեւ ընկերութեան պայմանները փոխուած են: Ան շեշտեց, որ անպայմանօրէն պէտք է անցեալի փորձառութենէն օգտուիլ, սակայն միշտ գիտակցելով, թէ անցեալը չենք կրնար ապրիլ ներկային մէջ: Գաղութի մը վերակազմակերպումը կը սկսի իր կառոյցներէն եւ հսկայ ընելիք կայ այս ուղղութեամբ, ըսաւ վեհափառ հայրապետը:

5) Երիտասարդութիւն: Ինչպէս իր պատգամներուն մէջ յաճախ կը շեշտէ ու կը յիշեցնէ, այս անգամ եւս Վեհափառ Հայրապետը նշեց, որ երիտասարդութիւնը մեր ապագան չէ միայն, այլեւ մեր ներկան իսկ է: Ան իր խոր մտահոգութիւնը արտայայտելով` հարց տուաւ ներկաներուն, թէ ինչո՞ւ երիտասարդութեան կարեւոր մէկ մասը մեր ազգային ու եկեղեցական կեանքէն հեռու է: Երիտասարդներուն հետ պէտք է երկխօսութիւն ստեղծել եւ զիրենք ներառել մեր կեանքի ու աշխատանքի բնագաւառներուն մէջ, այլապէս, ներկայ աշխարհի ունեցած գրաւիչ երեւոյթներէն տարուելով, անոնք միանգամընդմիշտ կը հեռանան մեզմէ:

6) Մարդուժ: Վեհափառ Հայրապետը նկատել տուաւ, որ մարդուժի պակաս կայ ամէն տեղ եւ մեր կեանքի բոլոր բնագաւառներուն մէջ եւ ասիկա համասփիւռքեան երեւոյթ է: Այս առիթով ան յայտնեց, թէ յառաջիկայ տարի, հայրապետական հռչակագիրով, պիտի հռչակէ մարդուժի պատրաստութեան տարի: Ասոր լոյսին տակ, ան դիտել տուաւ երկու հիմնական երեւոյթներ, որոնք կարեւորութեամբ նկատի պէտք է առնուին.

ա) Մեր կեանքէն հեռացած մարդուժ կայ. անձեր, որոնք մեր կեանքին լուսանցքին վրայ են, դիտողի դերին մէջ են միայն եւ մասնակից չեն մեր հաւաքական կեանքին: Բնականօրէն, կան նաեւ այնպիսիք, որոնք մեր կեանքէն բոլորովին հեռացած են:

բ) Մեր կարիքները այնքան բազմազան ու այլազան են այսօր, որ մեր ունեցած մարդուժը այլեւս բաւարար չէ:

Ուստի, Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոսը թելադրեց, որ լրջօրէն մտածուի մարդուժի պատրաստութեան անհրաժեշտութեան մասին եւ աւելցուց, որ մարդուժի պատրաստութեան հիմնական յենարաններն են ընտանիքը, դպրոցը, եկեղեցին, մեր կազմակերպութիւնները, հայագիտական դասընթացքներու հիմնարկները եւ մանկավարժական կեդրոնները:

Վերակազմակերպումի աշխատանքին առաջին քայլը ինքնաքննութիւնն է, շեշտեց Վեհափառ Հայրապետը: Հետեւաբար, ինչպէ՞ս կարելի է զայն իրականացնել իրապաշտ մօտեցումով եւ ապա փորձել նաեւ դուրս գալ ինքնակղզիացումէ, ինքնակեդրոն ու ինքնաբաւ գոյավիճակէ եւ ձգտիլ մեր գաղութն ու կառոյցները մղել վերակազմակերպումի անյետաձգելի հրամայականին: Ահա, այս ակնկալութեամբ պէտք է ախտաճանաչումը ճիշդ կատարենք, այնուհետեւ, առաջնահերթութիւնները յստակացնել, աշխատանքային ընթացքը ծրագրաւորել եւ ապա գործընթացը ճշդել:

Եզրափակելով իր խօսքը` Վեհափառ Հայրապետը վստահեցուց, որ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը պատրաստ է ամէն գնով եւ բոլոր կարելիութիւններով սատար հանդիսանալու ու նեցուկ կանգնելու մեր գաղութներու վերակազմակերպման աշխատանքներուն:

Հաւաքը փակուեցաւ Հայոց Հայրապետին «Պահպանիչ» աղօթքով: